جهان/

 سلطان «قابوس بن سعید» پادشاه عمان پس از یک دوره بیماری پس از ۵۰ سال حکمفرمایی در سن ۷۹ سالگی درگذشت. دیوان پادشاهی عمان در پی درگذشت وی سه روز عزای عمومی و تعطیلی رسمی اعلام کرد. پرچم عمان نیز به‌مدت 40 روز برای ادای احترام به پادشاه فقید این کشور نیمه‌افراشته خواهد بود. وی بیشترین طول دوران پادشاهی را در بین حاکمان کشورهای عربی داشت.

همزمان با اعلام این خبر، ارتش در خیابان‌های مسقط پایتخت این کشور مستقر شده است. سلطان قابوس که مبتلا به سرطان روده بزرگ بود هفته پیش از بلژیک به کشور بازگشته بود. او در سال‌های گذشته ماه‌های متوالی را در خارج از کشور به‌سر برد تا روند درمانش کامل شود. محمد عبدالسلام، سخنگوی جنبش انصارالله یمن، در پیامی درگذشت پادشاه عمان را تسلیت گفته است.

قدیمی‌ترین حاکم منطقه

سلطان قابوس بن سعید در 18 نوامبر 1940 میلادی در شهر صلاله در استان ظفار واقع در جنوب عمان متولد شد. قابوس در سال 1970 میلادی پدر خود سلطان سعید بن تیمور آل‌بوسعید را در کودتایی آرام و بدون خون‌ریزی کنار گذاشت و به‌جای پدرش بر مسند حکومت نشست.

وی هشتمین پادشاه عمان از خاندان بن‌سعید و کسی بود که پس از تصدی قدرت به‌خاطر موفقیتش در یکپارچه‌سازی کشور آن هم سال‌ها پس از جنگ داخلی، از احترام قابل توجهی میان مردم عمان برخوردار بود. اندکی پس از به قدرت رسیدن قابوس، او با شورش گروهی چپ‌گرا در ایالت ظفار عمان مواجه شد، ولی توانست با حمایت شاه وقت ایران و ارتش ایران بر آن‌ها غلبه کند. از آن هنگام تاکنون به عقیده برخی تحلیلگران عرب، سلطان قابوس حکومتش را مدیون ایرانی‌هایی می‌دانست که در روزهای سخت به یاری‌اش شتافتند. سلطان قابوس در عرصه سیاسی از مؤسسان شورای همکاری خلیج فارس در سال 1981 میلادی بود.

قابوس کشور عمان را که در آغاز زمامداری‌اش سخت عقب‌افتاده و منزوی از دنیا بود، به سوی پیشرفت اقتصادی هدایت کرد. او با استفاده از منابع ارزی ناشی از درآمدهای نفتی و جهانگردی، زیرساخت‌هایی ایجاد کرد و مسکن، مدرسه و بندرگاه ساخت. شکاف‌های طبقاتی و اجتماعی در عمان نسبت به بسیاری از کشورهای عربی در سطح محدودتری است و روند مدرن‌سازی با آسیب‌ها و محرومیت‌های اجتماعی شدید توأم نبوده است.

چالش جانشینی

سلطان قابوس که نماد پایداری و ثبات داخلی در عمان شناخته می‌شد از محبوبیت بالایی در بین عمانی‌ها برخوردار بود، اما به دلیل آنکه همسر و فرزندی نداشت، همواره بحث و گمانه‌زنی در زمینه جانشینی او وجود داشت. با وجود حاکمیت خاندان «آل بوسعید» بر عمان طی 14 نسل، هیچ سازوکاری در مورد تعیین جانشینی ایجاد نشده است؛ چرا که خود سلطان قابوس در سال 1970 با کودتا به قدرت رسید.

بر اساس ساختار موجود عمان، خاندان پادشاهی سه روز فرصت داشت جانشین سلطان قابوس را تعیین کند، در غیر این صورت شورای تعیین جانشین تشکیل می‌شد. این شورا که متشکل از فرماندهان ارتش و دادگاه عالی است، وظیفه داشت نامه مهروموم شده سلطان قابوس را باز کند که در آن نام جانشین خود را اعلام کرده است. طبق ماده ششم قانون اساسی، شورای دفاع عمان از شورای خاندان سلطنتی درخواست کرده است که به این شورا در مورد جانشینی سلطان قابوس اظهارنظر و رأی خود را مبنی بر انتخاب جانشین سلطان اعلام کنند. شورای خاندان سلطنتی در جواب به شورای دفاعی اعلام می‌کند آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که با توجه به درایت و کیاست سلطان قابوس ترجیح آن‌ها این است که آن‌ها به وصیت سلطان قابوس عمل کنند (طبق وصیت سلطان قابوس اگر شورای خانواده سلطنتی به نتیجه نرسد باید در حضور شورای عالی دفاع، وصیت‌نامه سلطان قابوس باز شده و به آن عمل شود) پس از باز شدن وصیت‌نامه سلطان قابوس در حضور شورای دفاع و شورای خاندان سلطنتی، هیثم بن طارق آل سعید به عنوان سلطان جدید عمان انتخاب شد. بر اساس گزارش روزنامه گاردین، پادشاه عمان پس از وخامت وضعیت جسمی، به طور مخفیانه نام جانشین خود را در نامه‌ای مهر و موم شده به شورای خاندان سلطنتی فرستاده بود.

«هیثم بن طارق» پادشاه جدید عمان شد

همزمان منابع رسمی عمان نیز از انتصاب «هیثم بن طارق آل سعید» پسر عموی سلطان قابوسِ فقید به عنوان جانشین وی خبر داده‌اند. هیثم بن طارق (66ساله) بیش از یک دهه وزیر میراث و فرهنگ عمان بود. او معمولاً به‌عنوان فرستاده ویژه سلطان قابوس فعالیت داشت و پیشتر در وزارت خارجه عمان مشغول بوده است و از دو سال پیش هم از جمله گزینه‌های جانشینی پادشاهی عمان بود. شورای پادشاهی عمان با برگزاری نشستی با عمل به وصیت سلطان قابوس برای تعیین جانشین وی، هیثم بن طارق آل‌سعید را به جانشینی سلطان فقید این کشور انتخاب و او رسماً در برابر مجلس عمان سوگند یاد کرد. بسیاری از مسئولان و مقامات عمان با سلطان جدید بیعت کرده‌اند.

آینده عمان چه خواهد شد؟

سلطان قابوس از چهره‌های کلیدی سیاست خاورمیانه در چهار دهه گذشته بود. در سال‌های اخیر، عمان زیرنظر سلطان قابوس نقش دیپلماتیک پررنگی در حل اختلافات منطقه‌ای و جهانی به عنوان میانجیگر ایفا کرده است. سلطان قابوس همچنین نامی آشنا برای حدود چهار دهه در سیاست خارجی ایران است. او در زمان جنگ قصد داشت با واسطه‌گری و میانجیگری میان ایران و عراق زمینه برای برقراری آتش‌بس میان دو طرف را فراهم کند، اما تلاش‌هایش در این زمینه چندان نتیجه‌ای دربرنداشت. پس از دوران جنگ تحمیلی نیز در زمینه هموار کردن مسیر نزدیکی ایران و آمریکا تلاش‌های فراوانی کرد اما اوج کوشش‌های وی در این زمینه به ماجرای آزادی شهروندان آمریکایی متهم به جاسوسی در ایران و دستیابی به توافق هسته‌ای برمی‌گردد.

در مجموع، سلطان قابوس در عرصه اجتماعی و سیاسی داخلی نیز نوعی ثبات توأم با اصلاحات محافظه‌کارانه را دنبال کرده و به رغم قدرت مطلقه‌اش، با خواست‌های محدودی که اینجا و آنجا در جامعه محافظه‌کار عمان شکل گرفته همراهی و همگامی نشان داده‌است تا «ثبات» کشور و تاج و تخت دستخوش بحران نشود. همین رفتار در جریان بهار عربی که تنش‌های محدودی در عمان نیز در پی داشت، سبب شد این کشور در مجموع با عوارض و پیامدهای محدود، بحران را از سر بگذراند.

سلطان قابوس در طول دوران طولانی زمامداری‌اش محافظه‌کاری در عرصه داخلی و خارجی را پیشه سیاست‌هایش قرار داده و عمان را به عنوان کشوری صلح‌طلب و میانجی در بحران‌های منطقه مطرح کرده بود. حال نخستین سؤالی که پس از مرگ قابوس اذهان تحلیلگران و ناظران تحولات منطقه را مشغول ساخته این است که آیا این رویه محافظه‌کاری از سوی حاکمان جدید نیز گرامی داشته خواهد شد یا اینکه سلطان هیثم عمان را از روحیه تسامح گذشته دور و این کشور را وارد ائتلاف‌های منطقه‌ای خواهد کرد؟

به نظر می‌رسد پادشاه جدید بر ادامه راه سلف خود تأکید دارد. در همین راستا پادشاه جدید عمان در نخستین اظهارنظرش پس از انتخاب وی به این سمت بر ادامه راه سلطان قابوس پادشاه فقید این کشور و خط مشی وی در عرصه سیاست خارجه تأکید کرده است. سلطان هیثم بن طارق اعلام کرد، سیاست خارجی سلطان قابوس را دنبال خواهد کرد و به توافق‌نامه‌های امضا شده عمان با دیگر کشورها و سازمان‌های مختلف پایبند خواهد بود. وی با تأکید بر اصرار پادشاهی عمان بر رعایت «حسن همجواری و همکاری بین‌المللی و عدم مداخله در امور دیگران» گفت: ما به دنبال حل اختلافات از طریق راهکارهای مسالمت‌آمیز خواهیم بود. سلطان هیثم بر حفظ توافق‌نامه‌های منعقد شده این کشور با دیگر کشورها تأکید کرد و گفت: عمان به نقش تأثیرگذار خود در سازمان ملل متحد و تحقق امنیت بین‌المللی ادامه خواهد داد و به منشورها و توافق‌نامه‌هایی که عمان با دیگر کشورها و سازمان‌های مختلف به امضا رسانده، پایبند خواهد بود.‎